Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin gelişmesinde, Bakü’nün düşman işgalinden kurtarılmasında, Azerbaycan toplum hayatında milli uyanışın başlamasında önemli bir rol oynayan Nesib Bey Yusufbeyli’yi şükran ve minnetle anıyoruz.

Bugün, Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin kurucularından olan, 1906-1912 yılları arasında Tercüman gazetesindeki ideolojik, sosyal ve kültürel içerikli yazıları ile Türk aydınlanma harekatının öncüleri arasında yer alan Nesib Bey Yusufbeyli’nin katledildiği gündür. Rahmetle anıyoruz.

Nesib Bey Yusufbeyli kimdir?

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kurucularından Nesib Bey Yusufbeyli, 5 Temmuz 1881’de Gence’de doğdu. Siyaset adamı, aynı zamanda bir aydın olan Yusufbeyli’nin, babası Yusuf Bey, annesi ise Cemile Hanım’dır. Gence’de Usul-i Cedit mektebinden sonra 1900 yılında Gence Klasik Gimnaziyası’ndan mezun oldu. Yükseköğrenimine sırasıyla Petersburg Teknoloji Enstitüsü, Novorossiysk Üniversitesi (Tıp Fakültesi), Odessa Üniversitesi (Hukuk Fakültesi) ve Harkov Üniversitesi’nde devam etse de çeşitli nedenlerden dolayı bu okulları bitiremedi. Odessa’daki öğrenimini yarıda bırakıp İsmail Gaspıralı’nın kızı Şefika Gaspıralı ile evlenmiş ve bir süre Kırım’da yaşamıştır. Bu evlilikten Zühre ve Niyazi adında iki çocuk sahibi olan Nesib Bey, 1906-1912 yılları arasında Tercüman gazetesinde siyasi, ideolojik, sosyal ve kültürel içerikli yazılar yazdı. Onun Azerbaycan-Kırım edebi ilişkilerinin oluşmasında rolü büyüktür. Nesib Bey Yusufbeyli, 1908 yılında bir müddet İstanbul’da yaşadı, “İttihat ve Terakki Partisi’nin ileri gelenleri ve Türkçülük akımının önderleri ile yakın ilişkide bulundu. Gence’de “Gayret Teşkilatı”, “Difai Teşkilatı” ve “Gence Milli Komitesi” gibi teşkilatların kuruculuğunda yer alarak aktif siyasi faaliyetlerde bulundu. Belediye İdaresi üyeliği, Müslüman Cemiyeti Hayriye, Müslümanlar Arasında Maarifi Yayan Cemiyet, Aktörler Cemiyeti ve Medrese-i Ruhaniye Yusufbeyli’nin Gence’de 1910 yılından itibaren yer aldığı önemli sosyal ve kültürel kurumlar arasındaydı. Onun, Azerbaycan gençliğinin dünyadaki gelişmelerden haberdar olmasında ve toplum hayatında bir milli uyanışın başlamasında büyük etkisi oldu. Rusya’daki 1917 Şubat İhtilali sonucunda mevcut koşullardan yararlanan Nesib Bey, yakın arkadaşlarıyla beraber Mart sonunda “Türk Âdem-i Merkeziyet Partisi”ni kurdu. Daha sonra Azerbaycan’ın muhtariyeti yolunda M. E. Resulzade’nin “Müslüman Demokratik Müsavat Partisi” ile partisini birleştirmiş ve Azerbaycan halkının kaderinde doğrudan söz sahibi olan “Müsavat Partisi”nin meydana gelmesini sağlamıştır. Yusufbeyli, Zakafkazya Seymi ve Cumhuriyeti’nde Maarif Bakanlığı’nda bulunduktan sonra bağımsız Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde Başbakan Fethali Han Hoyski kabinesinde; Başbakan Yardımcılığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Din İşleri Bakanlığı görevlerinde bulundu. Bu dönemde Bakü’nün düşman işgalinden kurtarılmasında Osmanlı yardımının sağlanmasında onun büyük rolü oldu. 14 Nisan 1919’da Başbakan olan Nesib Bey Yusufbeyli döneminde Azerbaycan, devlet kurumlarıyla kuruluşunu büyük ölçüde tamamladı. Azerbaycan, 12 Ocak 1920’de uluslararası alanda de-facto olarak tanındı. Yine bu dönemde eğitimden sosyal, ekonomik ve kültürel alanlara kadar köklü reformlar yapıldı. Nesib Bey Yusufbeyli, 27 Nisan 1920’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Sovyet-Rusya tarafından hâkimiyet altına alınmasından sonra kimliği belirsiz kişiler tarafından 31 Mayıs 1920’de Kürdemir’de öldürüldü. 

Yüz yıl önce Azerbaycan Türkiye ilişkilerinin gelişmesinde önemli rol oynayan Nesib Bey Yusufbeyli‘yi şükran  ve minnetle anıyoruz.